Kerstboom & Co Spectacularia en varia IV

15-12-2017

Over naaldbomen bestaan talloze verhalen. Hier zijn er enkele in willekeurige volgorde.

a. De Taxodiaceae heten niet voor niets watercipressen. Enkele soorten spotten met de algemeenheden over naaldbomen en kunnen langdurig met hun wortels in het water staan. Ze ontwikkelen uitgroeisels aan stammen en wortels, waardoor zuurstof opgenomen en naar de wortels geleid wordt. Zo komen de wortels onder water niet door verstikking om het leven en nemen mineralen uit de bodem op.

b. De oudst levende bomen zijn naaldbomen. Dat kan men aflezen aan de jaarringen of met behulp van de koolstof-14 methode, die ook gebruikt wordt bij het bepalen van de ouderdom van schilderijlijsten. Een “oude meester” met een houten lijst of een paneel uit de negentiende eeuw is per definitie verdacht. Terug naar de naaldbomen. De oudste zijn niet de giganten uit de Californische bossen, maar een onopvallende, solitaire, kromme Pinus longaeva op een voor buitenstaanders angstvallig geheim gehouden standplaats in California. Pinus longaeva is 4850 jaar oud en wordt om begrijpelijke redenen de Methusalemboom genoemd.

c. Tot voor enige jaren werd de taxusheg langs de tuin gratis voor je geknipt. Het geheim van deze bereidwilligheid was de aanwezigheid van taxol in de bladeren. Taxol is een uiterst giftige stof, die niet zelden verantwoordelijk is voor de dood van paarden, die taxustakken een delicatesse vinden. Opvallend genoeg zijn de rode “taxusbesjes” niet giftig en wordt er marmelade van gemaakt. Dus niet direct in paniek vervallen, als kind of kleinkind heeft gesnoept van zo’n lekker uitziend “taxusbesje”. Het woord staat tussen aanhalingstekens, omdat het schijnbessen zijn, geen echte bessen.

Het is bijzonder dat zulke giftige naalden desondanks gewild zijn. Taxol is zo giftig, omdat het ingrijpt in de celdeling: de chromosomen worden niet uit elkaar getrokken en de celdeling komt tot stilstand. Dat is precies, waarom taxol als cytostaticum werd toegepast bij kankertherapieën en voor taxustakken goed betaald werd. Inmiddels zijn er betere cytostatica - taxol heeft uitermate nare bijwerkingen - en wordt de taxusheg weer alleen tegen betaling geknipt.

d. Naaldbomen staan niet direct bekend om hun voedzame en smakelijke zaden. Een uitzondering in onze streken zijn de pijnboompitten. Daarnaast worden jeneverbessen, de vrouwelijke zaadschubben van Juniperus, veelvuldig gebruikt in zuurkoolgerechten en bij de vervaardiging van jenever en gin. Ze worden tevens toegepast als medicijn wegens hun vocht afdrijvende eigenschappen.

e. Voor opschudding in de wetenschappelijke wereld zorgde de ontdekking van grote bomen, die tot dan toe alleen als fossielen bekend waren. In de dertiger jaren van de vorige eeuw werden enige duizenden exemplaren van Metasequoia glyptostroboides in China gevonden. Misschien nog opzienbarender, omdat de aarde inmiddels behoorlijk afgegraasd was, was de vondst van Wollemia nobilis in het Wollemi National Part in de Blue Mountains niet ver ten westen van Sydney. In een ondiepe kloof vond een hiker in 1994 een groep van tot 40 meter hoge bomen, die hij niet kon thuisbrengen, en nam een tak en kegels mee naar de thuisbasis. Na koortsachtig overleg tussen botanici bleek het om een exemplaar te gaan, dat sterk verwant was aan fossiele bomen van 70 tot 90 miljoen jaar geleden. Gelukkig bleken de zaden goed te kiemen, zodat er weldra duizenden kiemplanten waren. Oorspronkelijk waren de boompjes vanzelfsprekend erg duur. Inmiddels zijn kleine exemplaren voor prijzen onder de honderd euro verkrijgbaar.

f. De zaadkegels van Pinus coulteri zijn reusachtig. Ze bereiken een lengte van 40 cm bij een gewicht van 5 kilo. De bomen worden “widowmakers” genoemd, omdat hoofden van houthakkers slecht tegen de van grote hoogte vallende kegels bestand waren. Goed dat er nu moderne helmen zijn.

g. En dan zijn er de reuzenbomen, waarvoor een aparte sectie gereserveerd is (15. Kerstboom & Co)